السلام عليك يا امام رئوف

رود تجن يا گرماب رود، در استان مازندران جاري است.

رودخانه تجن، رودي است كه در شرق شهرستان سرخس جاري است. اين رود از تلاقي دو رود كشف رود و هريرود بوجود آمده است.

اين رودخانه مانند ديگر رودهاي منطقه دائمي نيستند و در فصول سال با تغييرات ميزان ريزش باران، داراي نوسانات زيادي مي‌باشد.

رودخانه تجن بزرگ‌ترين منبع آب سطحي دشت سرخس مي‌باشد.

رود تجن به طول حدود 140 كيلومتر از كوه‌هاي علي خاني، داراب كوه و سركوه از ناحيه كوهستاني هزار جريب در دامنه‌هاي شمالي رشته كوه البرز سرچشمه مي‌گيرد و با گذشتن از شرق شهر ساري، نزديك آبادي خزرآباد، در 25 متري پايين‌تر از سطح آب‌هاي آزاد به درياي خزر مي‌ريزد.

قسمت علياي تجن در بخش هزار جريب در شهرستان نكا و بخش چهاردانگه و دودانگه در شهرستان ساري، جهت عمومي جنوب شرقي ـ شمال غربي و بستري سنگلاخي دارد و ريزابه‌هاي ببرچشمه و آبتيرچاي از ساحل راست و شيرين رود و سفيدرود و لاجيم از ساحل چپ به آن مي‌پيوندند.

همچنين رود دايمي زارِم رود- ظالم‌رود به طول حدود 100 كيلومتر با جهت عمومي شرقي ـ غربي از ريزابه‌هاي سمت راست تجن است و در حدود 16كيلومتري جنوب شهر ساري به آن مي‌پيوندد.

قسمت سفلاي تجن كه از حدود 8 كيلومتري جنوب شهر ساري (نزديك آبادي تنگه لته) آغاز مي‌شود، در بخش مركزي شهرستان ساري با جهت عمومي جنوبي ـ شمالي جريان دارد و بستر آن ماسه‌اي است.

پوشش گياهي حاشيه تجن در قسمت عليا، درختان جنگلي پهن برگ مانند مازو، توسكا، سفيدار، ليكي، آزاد و انجيلي و در قسمت سفلا، انواع گياهان آبزي حاشيه‌اي است.

تجن در منطقه زلزله خيز البرز قرار دارد. در زمين لرزه سال 1314 پانصدمتر از مسير تجن در نزديكي محل دوسله، در حدود 33 كيلومتري جنوب شرقي شهر ساري، بسته شد.

رود اترك از كوه‌هاي هزار مسجد در خراسان سرچشمه مي‌گيرد و در خليج حسنقلي در كشور تركمنستان به درياي خزر مي‌ريزد.

اترك رودي خروشان و سيل‌گير با بستر گلي است و با داشتن ۶۶۹ كيلومتر طول پنجمين رودخانه بلند ايران و طولاني‌ترين رودخانه تركمنستان به شمار مي‌آيد.

اين رود حدود ۲۷،۳۰۰ كيلومتر از اراضي را آبياري مي‌كند، اما به جهت مصرف زياد آب آن فقط در مواقع سيل تا دريا ادامه مي‌يابد.

بخشي از رود اترك در ناحيه چات، پس از اينچه برون به موجب قرارداد آخال در سال ۱۸۸۱ مرز رسمي ايران قاجاري و امپراتوري روسيه شد.

در سال ۱۹۲۶ به موجب قراردادي ميان ايران و شوروي قرار شد كه حداقل 50 درصد از آب اين رودخانه وارد خاك تركمنستان شود.

منطقه مراوه‌تپه با دارا بودن 5 هزار هكتار مزارع گندم و جو آبي در حاشيه رودخانه اترك، به دليل شرايط آب و هوايي خاص و استفاده از آب رودخانه اترك براي آبياري مزارع گندم نقش مهمي در توليد گندم شهرستان كلاله دارد.

رودها و چشمه ها :

رودخانه دالكي : اين رود از ارتفاعات دشت اژن در غرب شيراز سرچشمه مي‌گيرد و پس از دريافت آب رودخانه‌هاي سرخون و شيرين‌رود و اتصال به رودخانه شاپور ، در نزديكي روستايي به نام رمله به خليج‌فارس مي‌ريزد . اين رود در قسمت‌هاي عليا به جز در حوالي برازجان به دالكي شهرت دارد ، ولي پس از دريافت آب رود شاپور حله ناميده مي‌شود .

رودخانه مند :رودخانه مند يكي از رودخانه‌هاي مهم ناحية مركزي سواحل خليج‌فارس است و مجموعاً چهار شاخة اصلي دارد كه جملگي از خطوط ساختار زمين‌شناختي منطقه تبعيت مي‌كنند . اين رود از ارتفاعات شمال‌شرقي كازرون (كوه انار) و ارتفاعات شمال غربي شيراز سرچشمه مي‌گيرد ؛ اين رود از سه شهر فسا ، جهرم و فيروزآباد مي‌گذرد و بعد از پيمودن 600 كيلومتر در جنوب بندر كنگان وارد خليج‌فارس مي‌شود .

رودخانه اهرم : رودخانه اهرم از ارتفاعات كلمه و فارياب و خائيز سرچشمه مي‌گيرد و پس از آبياري شهر اهرم از پل‌احمدي مي‌گذرد و در جنوب جزيره شيف به خليج‌فارس مي‌ريزد . آب اين رود در پايين‌دست شور و غيرقابل شرب است .

رودخانه شور : رودخانه شور از ارتفاعات گچ ترش و كلاه فرنگي سرچشمه مي‌گيرد و از حد فاصل دهستان حيات داود شبانكاره مي‌گذرد و در خور مزين وارد خليج‌فارس مي‌شود .

خائيز اهرم : چشمه هاي آب شيرين ناحيه خائيز اهرم كه تعداد آن ها نسبتاً زياد بوده و داراي كيفيت بسيار خوبي هستند . ......... ادامه مطلب
پوشش گياهي 

استان بوشهر به علت موقعيت خاص طبيعي و آب و هوايي، فاقد بيشه و جنگل هاي طبيعي است ، ولي ايجاد فضاهاي سبز خور موج و برازجان و درخت كاري طرفين جاده بوشهر- برازجان گام هاي موثري در امر ايجاد جنگل هاي مصنوعي استان بوشهر برداشته شده است . در فضاي سبز خور موج و برازجان به مساحت تقريبي 38/5 هكتار گونه هاي كهور ، ليپتوس ، ليموترش و در طرفين جاده بوشهر - برازجان به درازاي 10 كيلومتر گونه هاي كهور غرس شده است . جنگل هاي مصنوعي استان بوشهر تفريح گاه هاي مناسبي براي گذران اوقات فراغت مردم در ايام تعطيل به ويژه در فصل زمستان فراهم آورده است .


حيات وحش و مناطق حفاظت شده:


محدوديت پوشش گياهي و خشكي و گرمي عمومي هوا ، سبب شده تنها جانوراني بتوانند در اين ناحيه زندگي كنند كه با محيط طبيعي آن سازگار شده اند . با اين حال استان بوشهر گونه هاي مختلفي از حيات وحش را در خود جاي داده است . در بيابان ها و كوه پايه ها و ارتفاعات داخلي به ويژه كوه سياه اطراف خور موج و اطراف چشمه ها ، تنگه ها و فضاهاي سبز اين استان، حيوانات وحشي گوناگوني زندگي مي كنند . گونه هاي جانوري اين استان شامل پستانداران ، پرندگان و آبزيان هستند . از مهم ترين جانوران اين نواحي مي توان كل ، بز ، ميش ، قوچ وحشي را نام برد .

منطقه حفاظت شده مند : اين منطقه در اطراف رودخانة مند قرار دارد و از نظر حفاظت و تكثير برخي از حيوانات داراي اهميت قابل‌توجهي است . بنابر آمار اداره حفاظت محيط‌زيست استان در حدود 600-700 رأس اَهو و تعدادي قاراكل در اين منطقه زندگي مي‌كنند .

منطقه حفاظت شده تالاب حله : اين منطقه در محل تلاقي دو رودخانه شاپور و دالكي قرار گرفته و محل زيست انواع پرنده آبزي مهاجر است . اين تالاب يكي از تالاب‌هاي نمونه در سراسر جنوب ايران است .

منطقه حفاظت‌شده ناي بند : اين منطقه از نظر تنوع جانوران وحشي منحصر به فرد است و داراي ميش و قوچ ، كل ، بز وحشي ، آهو ، جبير و پلنگ است . جبير را آهوي هندي و آهوي كويري نيز مي‌نامند .

رودخانه ها:

رودخانه الوند : اين رودخانه از آب چشمه هاي سياوانه و سراب اسكندر در كوه دالاهو در شمال غربي كرند سرچشمه گرفته و بعد از اينكه در حدود سه كيلومتر جريان يافته فرو مي رود و پس از مسافت كوتاهي از محل ديگري به نام سراب هشتانه خارج گرديده و تشكيل آبشاري در ريجاب داده است . اين رود پس از مشروب نموده دشت ذهاب به طرف قصرشيرين جريان داشته و نهايتاً وارد خانقين عراق شده و در محل دوآب خانقين وارد دياله مي شود . اين رودخانه از لحاظ اينكه از سرپل‌ذهاب ( حلوان ) مي گذرد به نام رودخانه حلوان نيز معروف است .

رودخانه سيروان : اين رودخانه از بخش رزاب و مريوان در كردستان سرچشمه گرفته و پس از عبور از شمال غربي اورامانات ، دوآب و شمال هرتا ، رودخانه هاي ژاد رود ، قشلاق رود ، ليله ، لوشه ، زمكان ، دشت حر به آن پيوسته و سپس وارد كشور عراق مي شود .

روخانه قره‌سو : سرچشمه اصلي اين رودخانه سراب روانسر واقع در 50 كيلومتري شمال غرب كرمانشاه مي باشد . اين رودخانه با جهت شمال غربي به جنوب شرقي جريان پيدا مي كند و در 15 كيلومتري كرمانشاه رودخانه رازآور و شاخه هاي فرعي آن به قره‌سو مي پيوندد و با مسير پر پيچ و خم دار در سطح دشت جريان يافته و در نزديكي روستاي قزانچي رودخانه مرگ به آن متصل مي شود . اين رودخانه با يك شيب آرام از داخل شهر كرمانشاه عبور كرده و در نزديكي فرامان به رودخانه گاماسياب مي پيوندد . در بسياري از نقاط حاشيه اين روخانه گياهان مختلفي رشد كرده كه به زيبائي آن جلوه خاصي داده است .

رودخانه جاميشان : اين رودخانه از ارتفاعات و چشمه سارهاي اطراف سنقر كليايي سرچشمه گرفته و به طرف جنوب غربي از تنگ ميان كوه جاميشان عبور مي كند . پس از عبور از اين تنگ وارد دشت دينور شده و در تنگ دينور به رودخانه دينور آب مي ريزد .

رودخانه دينورآب : يك شاخه اين آب از روستاهاي دامنه غربي اسدآباد سرچشمه مي گيرد و شاخه دوم آن كه به آب زحماني معروف است از سر تخت كليايي سرچشمه گرفته كه در دهكده زحماني با شاخه سوم كه از سراب سنقرچاي مي آيد متصل شده و در ميان راهان با شاخه چهارم متصل مي شود . پس از عبور از پل ميان راهان در دهكده برناج آب برناج به آن اضافه شده و با پيوستن آب نوژي وران به آن ، دينور آب اصلي را شكل مي دهد . اين آب پس از مشروب كردن دشت دينور و چمچمال در جنوب بيستون به گاماسياب مي ريزد .


رودخانه رازآور : اين رودخانه از كوه هاي اطراف كندوله و كامياران سرچشمه گرفته و پس از عبور از كوه هاي جنوب شرقي كامياران ، در پاي كوه قرال به مسيرش ادامه داده و در جنوب قزانچي به رودخانه قره‌سو مي ريزد .

رودخانه گاماسياب : اين رودخانه از سراب سنگ سوراخ و چشمه سارهاي اطراف نهاوند سرچشمه گرفته و پس از اتصال با رودخانه ملاير به رودخانه گاماسياب تغيير نام داده است . به اين رودخانه در مسير خود ، رشته هاي فرعي مختلفي از جمله آب ملاير ، آب نهاوند و آب تويسركان ملحق شده است . اين رودخانه در جنوب بيستون به آب دينورآب پيوسته و به نام گاماسياب ادامه مسير داده و در نزديكي فرامان به رودخانه قره‌سو متصل شده و پس از آن به نام سيمره وارد خاك لرستان مي شود وسپس در استان خوزستان به نام كرخه جريان يافته و وارد هورالعظيم مي شود .


رودخانه مرِگ : اين رودخانه از سراب فيروز آباد واقع در جنوب غربي ماهيدشت سرچشمه گرفته و در شمال شرقي روستاي مير عزيزي به قره‌سو متصل مي شود . پس از عبور از ماهيدشت و دريافت آب سراب كاشنبه ، وارد دشت كوزران شده و در آنجا آب رودخانه زردآب به آن مي پيوندد . پس از آن در پاي كوه ويس به رودخانه قره‌سو مي ريزد .
درياچه ها ، تالاب ها و سراب ها

تالاب هشيلان : اين تالاب در مسير جاده كرمانشاه روانسر در 26 كيلومتري شمال غربي كرمانشاه و در دهستان الهيارخاني قرار دارد . تالاب هشيلان به صورت ناوديسي است به مساحت تقريبي 450 هكتار كه در گستره دشتي و اراضي پست دامنه كوه هاي خورين و ويس قرار دارد . آب تالاب در بالا دست به صورت سراب و چشمه هاي جوشان مي باشد و در پهنه تالاب به صورت كانال‌هاي بزرگ و كوچك پخش شده است. پوشش گياهي سطح تالاب علفي است كه به صورت گياهان آبزي در داخل آب رشد كرده است . در اين تالاب حدود 110 جزيره كوچك و بزرگ با مساحت تقريبي از 100 متر مربع تا حدود يك هكتار شكل گرفته است . در داخل و حاشيه تالاب جانوراني زندگي مي كنند . بطوريكه بر اساس بررسي هاي به عمل آمده هرساله با شروع باران هاي پاييز و سرد شدن هوا پرندگان زيادي از آسياي مركزي به اين زيست بوم مي آيند و زمستان را در اين تالاب مي گذراندند . اين تالاب مأمن و مأواي مناسبي براي زمستان گذراني تعداد زيادي از پرندگان مهاجر آبزي و كنار آبزي به شمار مي رود . هر ساله گروه‌هاي پرندگان مذكور توجه شكارچيان و علاقمندان به طبيعت را به خود معطوف مي‌دارد .


سراب بيستون : اين سراب در 30 كيلومتري شمال شرقي شهر كرمانشاه و در دامنه كوه بيستون واقع شده است . اين سراب مزارع بيستون و بلوردي را مشروب مي كند .

سراب دربند : اين سراب در شمال شهر صحنه و در محلي به نام دربند قرار دارد و مزارع صحنه را آبياري مي كند در كنار اين سراب آبشار هاي زيبا ديده مي شود كه آب آن با فشار زياد از شكاف كوهي بيرون مي ريزد . اين آبشار در فصل بهار از مكان هاي ديدني و زيبا صحنه محسوب مي شود .

سراب روانسر : اين سراب زيبا در داخل شهر روانسر قرار دارد و سرچشمه رودخانه قره سو است . به دليل وجود اين سراب و قرار گرفتن آثار تاريخي در كنار آن و نيز سرسبزي و طبيعت زيبا اين مكان يكي از مناطق تفريحي شهر روانسر به حساب مي آيد .

سراب سنقر : سراب سنقر در پنج كيلومتري جاده سنقر به كرمانشاه و در روستاي تازه آباد قرار دارد . آب آن از زير كوه سراب به سرعت و با فشار به صورت فواره بيرون مي ريزد . آب اين سراب در زمستان ها گرم و در تابستا نها سرد است . آب گواراي اين سراي ، آب آشاميدني روستا هاي اطراف را تامين مي كند و سپس به رودخانه قره سو مي ريزد .

سراب نيلوفر : اين سراب در 14 كيلومتري شمال غربي شهر كرمانشاه در ابتداي منطقه سنجابي و در دامنه كوه كماجار واقع شده است . اين سراب به صورت استخر وسيعي است كه مملو از گل هاي نيلوفر است كه در فصول گرم سال غنچه ها و برگ هاي آن سر از آب برآورده و سطح وسيعي از سراب را مي پوشاند . اين سراب ظزفيت بهره دهي آب فراوان دارد و براي پرورش ماهي نيز مناسب است . در سال هاي اخير جهت رفاه بازديدكنندگان در اطراف اين سراب تأسيسات و پاركي احداث شده است .

سراب هرسين : در داخل شهر هرسين و در دامنه كوه شيرز سراب بسيار زيبايي وجود دارد كه اراضي كشاورزي هرسين را مشروب مي كند . سراسر اين سراب پوشيده از درختان جنگلي است . عناصر طبيعي چون چشمه ، كوهستان ، فضاي سبز و آثار تاريخي ، زيبايي مضاعفي به طبيعت بكر آن داده است .

درياچه مصنوعي استان كرمانشاه : بزرگترين درياچه مصنوعي استان كرمانشاه ، در گيلانغرب است . سد مخزني گيلانغرب در شرق اين شهرستان و در ‪ ۱۶۲كيلومتري كرمانشاه ، بزرگترين درياچه مصنوعي استان كرمانشاه به حساب مي‌آيد . آب اين سد كه ارتفاع آن ‪ ۸۸۸ متر از بستر رودخانه تا سطح دريا است ، عمدتا از رودخانه كله‌شك بالا و پايين و نيز از سيلاب‌هاي فصلي در منطقه تأمين مي‌شود . سد مخزني گيلانغرب از نوع سد خاكي با هسته رسي است و وسعت درياچه ‪۹۴ هكتار با طول تاج سد۷۸۰ متر و ظرفيت ‪ ۱۹ميليون متر مكعب مي‌باشد . اين سد چهار هزار و۸۳۰ هكتار از اراضي كشاورزي حاصلخيز منطقه را زير پوشش قرار داده است و آبياري مي‌كند . بر اساس آمارهاي موجود ، سد مخزني گيلانغرب براي 2500 نفر به طور مستقيم و براي چهار هزار نفر به صورت غيرمستقيم اشتغالزايي دارد . بهبود وضعيت اقتصادي - اجتماعي منطقه ، توسعه و بهبود شبكه آبياري و زهكشي در ‪ ۴۸۳هكتار ساحل سمت چپ و راست ، ارايه الگوي كشت بهينه براي گسترش محصولات زراعي و باغات و ايجاد فرصتهاي شغلي جديد از اهداف احداث اين سد بوده است . افزايش توليد علوفه ، ترويج كشت زير پلاستيك ، اشاعه فرهنگ آبياري تحت فشار ، تأمين آب اراضي خارج از شبكه ، كاهش برق مصرفي سالانه از طريق انتقال آب و بهبود بخشيدن به وضعيت زيست محيطي ، ايجاد محيط تفريحي و توريستي ، پرورش آبزيان از ديگر اهداف احداث اين سد اعلام شده است

درياچه ها:

درياچه سد شيخ حسن جوري : اين درياچه در شش كيلومتري شمال شرقي روستاي فرومد واقع شده است . وجود درياچه در محدوده كويري استان سمنان جايگاه گردشگري ويژه اي مي تواند داشته باشد . در بررسي هاي ميداني و بازديد از درياچه سد،امكان طراحي ويژه در اين محدوده به شكلي مناسب وجود دارد . وجود كوه سنگي كه به شكل سر تمساح داخل آب شده است ، جلوه ويژه اي دارد كه مي تواند مورد طراحي قرار گيرد . امكان شنا و نيز ماهي گيري در اين درياچه قابل توجه است .
سد شهيد شاهچراغي : در 12 كيلومتري شمال شهر دامغان و در كنار تنگه اي موسوم به بز پل و مجاور كوه و چكل شير و بر روي رودخانه چشمه علي بسته شده است . طرح ساختمان سد و انتقال آب رودخانه چشمه علي جهت آبياري قسمتي از اراضي دشت جنوبي شهرستان و نيز كنترل و جلوگيري از سيلابهاي شمالي دامغان و نيز در آينده جهت تأمين كمبود آب آشاميدني شهر دامغان است . اين سد چند منظوره علاوه بر ويژگيهاي بالا آب مورد احتياج زراعي حدود 1500 هكتار از اراضي دشت را كه از نظر كشاورزي فوق العاده مستعد و حاصلخيز مي باشد را نيز تنظيم مي نمايد . اين سد از نوع شني با هسته رسي مي باشد كه ارتفاع آن از كف رودخانه 57 متر و ظرفيت آبگيري آن متر مكعب است طول تاج آن 277 متر و ارتفاع آن از سطح دريا 1500 متر و طول مسير آب پشت سد حدود شش كيلومتر است .
قنات هاي روستاي فرومد : قنات هاي زيادي در محدوده داخلي و بيروني روستاي فرومد وجود دارد كه تعدادي از آنها فعال بوده و آب بسيار خوبي دارند . امكان طراحي حوضچه هايي مناسب در دهانه قنات ها و ايجاد آب نما ، مي تواند قابليت گردشگري آن را ارتقا بخشد . يكي از اين قنات ها كه به استخري ختم مي شود ، جهت مصارف كشاورزي مورد بهره برداري است . اين بهره برداري مي تواند ادامه پيدا كند ، اما با نما سازي و ايجاد آب نما ، فضا سازي هاي مناسب و امثال آن ، مي توان بهره برداري از قنات را چند منظوره نمود .

رودخانه گل رودبار :

 اين رودخانه از ارتفاعات شمال شهميرزاد سرچشمه مي گيرد و در نزديكي بند مهدي شهربا دريافت شعبه هاي ده صوفيان و شهميرزاد حوزه اي وسيع را مشروب مشروب مي كند . در شمال روستاي درجزين شعبي ديگر به آن متصل مي شود كه پس از گذشتن از غرب سمنان در دشت فرو مي‌رود . حواشي بالادست اين رودخانه گردشگاه‌هاي بهاري و تابستاني مناسبي دارند .
رودخانه چشمه علي دامغان : رودخانه چشمه علي دامغان از دره هاي جنوبي شاه كوه گرگان واقع در استان گلستان سرچشمه مي گيرد و به دشت كوير منتهي مي گردد .
رودخانه سفيد رود : رودخانه سفيد رود كه يكي از سرشاخه هاي رود تجن است ، از چند رود خانه فرعي تشكيل گرديده است و به طرف شمال شرق جريان مي يابد . آبراهه هاي اصلي تشكيل دهنده سفيد رود عبارتند از : آبرود ، سياه رودبار ، تويسن دره و آبراهه شلي . رودخانه سفيد رود پس از پيوستن به اين آبراهه ها، با جريان پايه اي معادل 900 تا 1000 ليتر توان آبي قابل توجهي پيدا مي كند . اين ميزان خروجي آب پس از آبياري مزارع حاشيه رودخانه به طرف تجن جاري مي شود .
رودخانه تاش يا شاهرود : رودخانه تاش يا شاهرود از كانون هاي آبگير شاه كوه و شاه وار حد فاصل تاش و مجن در فصول فراواني نزولات جوي سرچشمه مي گيرد . اين رود پس از دريافت چندين رشته فرعي در ناحيه كوهستاني و پس از آبياري بخشي از زمينهاي بسطام و زيراستاق ، به سوي كوير نمك جاري مي گردد. بالادست اين رودخانه گردشگاههاي محدودي در فصل بهار و تابستان موجود مي باشد .
رودخانه كال شور : رودخانه كال شور از كوههاي شمال شرقي ميامي ( كوه چاه بيد ) سر چشمه مي گيرد و پس از گذشتن از شمال ميامي از زير پل ابريشم وارد كوير مي گردد .
رودخانه احمد آباد‌ : رودخانه احمد آباد در نود كيلومتري بيارجمند در پشت روستاي احمد آباد جريان دارد . منبع آب آن چشمه هاي گسترده است كه در كف بستر مي جوشند . اين رودخانه در زمين هاي كم شيب جريان دارد كه دشتي از ماسه هاي روان آن را در بر گرفته است. عمق اين رودخانه در بعضي از نقاط به حدود دو متر مي رسد و در بعضي از نقاط مسير جريان به صورت آبشار در مي آيد . در كف بستر رودخانه گياهان آبزي نيز به چشم مي خورد .
چشمه قلقل : چشمه ديدني و خاطره انگيز قلقل در 60 كيلومتري شمال غربي شهرستان دامغان واقع گرديده است . براي رفتن به اين چشمه با صفا ابتدا روستاهاي كوهستاني صح ، دروار ، تويه و دهخدا را طي نموده سپس جاده حاشيه دفتر مخابراتي روستاي دهخدا را 5/1 كيلومتر به طرف شمال غربي پيموده تا به محل چشمه برسيد چشمه در ميان يك تنگه كوچك اما سر سبز و زيبا واقع شده است . آب چشمه از انتهاي شكاف 7 متري يك كوه سنگي قلقل كنان مي جوشد و خارج مي شود . بهمين مناسبت اهالي منطقه از گذشته هاي دور به آن چشمه قلقل يا قلقله مي گويند . اين چشمه با آب دهي 45 ليتر در ثانيه بالاترين حجم آبدهي را در مجموعه چشمه هاي تويه دروار تشكيل مي دهد . آب اين چشمه سرد و خوشگوار مي باشد و چون در بالترين نقطعه منطقه تويه دروار واقع شده است . از چشم اندازهاي طبيعي بسيار زيبايي از كوهستان منطقه برخوردار است اين چشمه روح بخش همراه با درختان كهنسال و سبزه زارها و گلزارها عطر آفرين و هواي معتدل و مطبوع تنگه و نواي دلنشين شرشر آب كه از بالا به پائين فرو مي ريزد و آهنگ شور انگيز پرندگان در بهار و تابستان و اوايل پائيز مي تواند


 

درياچه ها و تالاب ها:


درياچه هاي استان عبارتند از : درياچه جازموريان ، باتلاق بافق ، باتلاق گاو خوني و حوزه آبريز حاشيه كوير لوت . درياچه مهم استان كرمان ، هامون جازموريان است كه ميزان آب و وسعت آن متغير است و از جمله درياچه هاي دايمي محسوب نمي شود . رودخانه «هليل رود» از باختر و رود «بمپور» از جانب خاور به اين درياچه مي ريزند . چاله لوت واقع در شمال خاوري كوه هاي كرمان را هم مي توان يكي از آبگير هاي منطقه به شمار آورد كه از خشك ترين و كم آب ترين حوزه هاي آب ريز ايران است . حاشيه باختري آن به علت مجاورت با كوه هاي كرمان به طور نسبي مرطوب تر از ديگر حواشي آن است . رود شور در شمال بيرجند و رود شور گز در جنوب آبگير از مهم ترين رودهاي چاله لوت هستند . اين درياچه در حد فاصل استان سيستان و بلوچستان و كرمان واقع شده و حوزه آب ريز بخش باختري آن ، مناطقي از استان كرمان را مشتمل بر شهرستان بافت ، كهنوج و سبزواران در بر مي گيرد .

چاله لوت : واقع در شمال شرقي كوه هاي كرمان را مي توان يكي از آبگيرهاي منطقه به شمار آورد كه از خشك ترين و كم آب ترين حوزه هاي آبريز ايران است . اين درياچه در حد فاصل استان هاي سيستان و بلوچستان و كرمان واقع شده و حوزه آبريز بخش غربي آن ، مناطقي از استان كرمان را مشتمل بر شهرستان بافت ،كهنوج و سبزه واران در برمي گيرد .

درياچه جازموريان : درياچه و تالاب هامون جازموريان كه ميزان آب و وسعت آن متغير است و جزو درياچه هاي دائمي به شمار نمي رود . رودخانه هليل رود از طرف غرب و رود بمپور از جانب شرق به اين درياچه مي ريزند . اين درياچه در واقع يك حوضچه تبخيري است كه محل تخليه تمامي زهكش منطقه و رودهاي هليل و بمپور ( رود بمپور در حوزه آبريز شرق جازموريان است ) و ديگر انشعابات فرعي رودهاي كوچك و فصلي موجود در حوزه است .

رودخانه ها:


رودهاي حوزه آبريز جازموريان : مساحت اين حوزه در حدود8300 كيلومتر مربع است و شامل رودخانه هايي است كه به درياچه هامون جازموريان مي ريزند . مهم ترين رودخانه اين حوزه هليل رود است كه شاخه هاي مهمي مانند زردشت از گوفر ، بافت از لاله زار ، رابر از الفتح (شاه كوه) ، طيل از كوهراز و اسفندقه از ارتفاعات اسفندقه به آن مي پيوندند و پس از مشروب نمودن اراضي جيرفت و شهرستان كهنوج وارد هامون جازموريان مي شود . اين حوزه آبريز ، فاقد پوشش گياهي قابل توجه است و به علت وجود دائمي برف كوه هاي نامبرده ، آب دائم دارد .

آبريز نمك زارهاي مركزي : از رودخانه هاي اين حوزه مي توان قهرج رود و تهرود را نام برد . شاخه هاي ديگر از رودخانه هاي اين حوزه عبارتند از: لاله زار رود ، رود شور ، رفسنجان كوسك ، چاري ، ماهونگ و كسك .

ساير رودخانه ها :آب بخشا در برد سير ، راور در منطقه راور ، خبر در منطقه خبر بافت و رودخانه تنگوئيه ( پلنگي ) در سيرجان از ديگر رودخانه هاي استان كرمان به شمار مي روند .

رودها و چشمه ها:

رودخانه ها و چشمه ها از جمله مهم ترين جاذبه هاي گردشگري طبيعي به شمار مي روند و در بين طبيعت دوستان ازجايگاه ويژه اي برخوردار هستند . استان مرتفع آذربايجان غربي چون ديواري درجهت شمال و جنوب و جنوب خاوري امتداد يافته، منبع سرشاري از نزولات جوي را به صورت برف در خود ذخيره كرده و حوزه هاي پر آب و متعددي را ايجاد كرده است . محدوده شمالي درياچه اروميه تا رود ارس ، محدود باختر و جنوب درياچه اروميه و محدوده كرخه كه در منتهي اليه جنوب و جنوب باختري استان قرار دارد ، از اين جمله هستند. در جنوب درياچه اروميه ، در نواحي مرتفعي كه سرچشمه شاخه هاي اصلي سيمينه رود ، مهاباد رود ، زرينه رود و قزل اوزن است ، رودها به طرف درياچه اروميه جاري مي شوند . اين رودخانه ها از يك سو وارد درياچه اروميه مي شوند و از سوي ديگر در قسمت مهاباد به دليل جهت برخي از كوه هاي سردشت به طرف عراق سرازير مي شوند. رودهاي اين استان كه از كوه هاي مرتفع سرچشمه مي گيرند، از دره هاي عميق و دشت هاي وسيعي عبور مي كنند كه هر كدام به نحوي داراي جاذبه هاي طبيعي - توريستي قابل توجهي هستند . در نقاط مختلف استان آذربايجان غربي آب هاي گرم متعددي با خواص ويژه وجود دارد كه در طول هزاران سال مورد استفاده مردم قرار گرفته است. اين چشمه ها يكي از منابع مهم صنعت جهانگردي منطقه به شمار مي آيند . چشمه زندان سليمان ، چشمه (استخر) بوكان ، چشمه گراو ، چشمه معدني زنبيل ، چشمه هاي معدني ويشلق ، چشمه هاي معدني ايواوغلي، چشمه شوربولاغ بيلوار ، چشمه معدني زارعان (زوران)، چشمه معدني دسته دره ، چشمه معدني كلوانس ، چشمه معدني شگفتي ، چشمه معدني ميناس برخي از چشمه هاي مهم اين استان به شمار مي روند كه قادرند اوقات فراغت گردشگران زيادي را پر كنند .

چشمه زندان سليمان : در قسمت غربي كوه زندان قرار دارد و داراي دو مضحر مي باشد . آب اين چشمه در درمان بيماري هاي مجاري تنفسي و بيماري هاي جلدي مفيد است .

چشمه رازي : در شش كيلومتري قطور قرار دارد . آب اين چشمه به همراه گاز از زمين خارج مي شود و در دامنه تپه اي جريان مي يابد .

چشمه كلوانس : چشمه كلوانس در شمال غربي شهرستان خوي قرار دارد .

چشمه دسته دره : چشمه دسته دره نيز در 29 كيلومتري شمال غربي شهرستان خوي قرار دارد .

چشمه شاه آباد : در 30 كيلومتري جنوب شرقي ماكو قرار دارد . آب اين چشمه همراه گاز فراوان در حوضچه اي جاري مي شود .

چشمه گرادو : چشمه گرادو در غرب شهرستان مهاباد قرار دارد و از دو نقطه زمين خارج مي شود .

چشمه زنبيل : در 36 كيلومتري شمال شرقي اروميه در دامنه شرقي كوه زنبيل قرار دارد .

چشمه زارعان : در چهار كيلومتري غرب روستاي زارعان در شمال شهرستان خوي قرار دارد .

رودخانه ارس ماكو : رود مرزي‌ ارس‌ از ديم‌ قشلاق‌ تا محل‌ بهم‌ پيوستن‌ آق‌ چاي‌ به‌ ارس ‌، حدود 135 كيلومتر ميان‌ آذربايجان‌ غربي و جمهوري‌ خود مختار نخجوان‌ جاريست ‌. اين‌ رود از كوههاي‌ هزار بركه‌ تركيه‌ سرچشمه ‌مي‌گيرد و سپس‌ با رودي‌ ديگر بنام‌ كورا در جمهوري‌ آذربايجان ‌، يكي‌ مي‌شود و بالاخره‌ به‌ درياي‌ خزر مي‌ريزد . اين‌ رود 1072 كيلومتر طول‌ دارد . پيرامون‌ سد ارس‌ در شرق‌ ماكو جنگل‌كاري‌ شده‌ و تفرجگاه‌ عمومي‌ است .

مهاباد رود : اين‌ رود از ميان‌ ارتفاعات‌ پيرانشهر و سردشت‌ مي‌گذرد و از بهم‌ پيوستن‌ دو شاخه‌ اصلي‌ بيطاس‌ و ده‌ بكر بوجود مي‌آيد . پس‌ از گذشتن‌ از شمال‌ غربي‌ مهاباد در غرب‌ سيمينه‌ رود و شرق‌ گدار(قادرچاي‌) وارد درياچه‌ اروميه مي‌شود . بر روي‌ اين‌ رودخانه‌ نيز سدي‌ احداث‌ گرديده‌ كه‌ علاوه‌ بر توليد برق‌ ، آب‌ مشروب‌ شهر را نيز تأمين‌ مي‌كند . سد انحرافي‌ ديگري‌ در 8 كيلومتري‌ مهاباد در محلي‌ بنام‌ يوسف‌ كندي‌ جهت‌ آبياري‌ اراضي‌ ساخته‌ شده‌ است‌ كه‌ مأمن‌ حيات‌ وحش‌ است‌ و زيبايي‌هاي‌ قابل‌ توجهي‌ دارد .

سيمينه رود ( تاتائو ) اروميه : اين‌ رودخانه‌ از ارتفاعات‌ اطراف‌ سقز (حوالي‌ زنجان‌ و ترجان‌) در جنوب‌ درياچه‌ اروميه سرچشمه‌ مي‌گيرد . شبكه‌ اصلي‌ آن‌ شتاوه‌ رود در جنوب‌ غربي‌ دهشهر كندي‌ است ‌. اين‌ رود پس‌ از عبور از بوكان و غرب‌ مياندوآب‌ و دشت‌ حاصلخيز شامات‌ به‌ باتلاق‌هاي‌ جنوب‌ شرقي‌ درياچه‌ اروميه‌ مي‌ريزد .

رودخانه زاب كوچك پيرانشهر : رود كلوي‌ (زاب‌) از گردنه‌ ميدان‌ با 2140 متر ارتفاع‌ از سطح‌ درياسرچشمه‌ مي‌گيرد و از شرق‌ به‌ غرب‌ جاري‌ مي‌شود و پس‌ از طي‌ دره‌اي‌ عريض‌ و مستقيم‌ و عبور از پيرانشهر، سردشت‌ در خاك‌ عراق‌ به‌ دجله‌ مي‌ريزد . اين‌ رودخانه‌ و دره‌ عميق‌ آن‌ يكي‌ از ديدني‌ترين‌ رودخانه‌هاي‌ استان‌ باارزش‌ها و جاذبه‌هاي‌ جهانگردي‌ است‌ .

زرينه رود(جغتوچاي) اروميه : اين‌ رودخانه‌ از كوه‌هاي‌ چهل‌ چشمه‌ كردستان‌ ، بين‌ سقز و بانه‌ سرچشمه‌ مي‌گيرد و پس‌ از عبور از شرق‌ مياندوآب‌ در جلگه‌ وسيع‌ آبرفتي‌ به‌ چند شاخه‌ تقسيم‌ مي‌شود و از گوشه‌ جنوب‌ شرقي‌ به ‌درياچه‌ اروميه‌ مي‌ريزد. طول‌ آن‌ 300 كيلومتر و حوزه‌ آن‌ بيش‌ از 1100 كيلومتر مربع‌ است ‌. بر روي‌ اين‌ رودخانه‌ يك‌ سد نسبتاً بزرگ‌ و يك‌ سد انحرافي‌ (نوروزمهر) احداث‌ شده‌ است‌ كه‌ حدود 70 كيلومتر با شهر مياندوآب‌ فاصله‌ دارد . ماهيان‌ بومي‌ رودخانه‌ عبارتند از : كپور ، سفيد ، اسپله‌ و زردماهي‌ كه‌ طول‌ برخي‌ از آنها به ‌يك‌ متر نيز مي‌رسد ، ماهيگيري‌ در اين‌ رودخانه‌ آزاد است‌ .

روى شهر چاي : روى شهر چاي به بكشلو چاي يا بردسير نيز معروف است و از داخل شهر اروميه مي گذرد .

رود نازلو : از كوه هاي ايران و تركيه سرچشمه مي گيرد .

رود چاي : آب روضه چاي از ارتفاعات "كاني گوزال" در كلهر سرچشمه مي گيرد .

رود باراندوز چاي : اين رود از كوه هاي مرزي ايران و تركيه و كوه هاي حد فاصل "كدارچاي" و " باراندوز چاي" سرچشمه مي گيرد .

رود زولاچاي : رود زولاچاي از بهم پيوستن رودهاي "خورخوره" ، "زولا" ،" اريك" و " ريز علي چاي" به وجود مي آيد .